Henk van der Mheen van De Regenboog (Amerongen)

‘Op de middagen dat onderzoekend leren op het programma staat zie je de kinderen opfleuren’

‘Maar hoe moet ik dan mijn kennis overdragen?’ was de eerste vraag die bij de collega’s van Henk van der Mheen, leerkracht en verantwoordelijk voor onderzoekend leren op basisschool De Regenboog in Amerongen opkwam toen ze met deze nieuwe manier van werken in aanraking kwamen. Nadat ze een middag met hun eigen vragen aan de slag waren gegaan, ontdekten ze dat ze hun zelf verworven antwoorden nooit meer vergeten, terwijl iets wat wordt verteld vaak het ene oor in en het andere oor uitgaat. ‘Vanuit je eigen nieuwsgierigheid op onderzoek uitgaan en op die manier verder komen, dat is de ervaring die we bij onze leerlingen stimuleren.’

Confrontatie
Henk van der Mheen: ‘Een keer per week staat voor de hele school onderzoekend leren op het programma. Voorafgaand aan het schooljaar bedenken we vier thema’s waar we tijdens deze lessen aan willen werken. De thema’s hebben allemaal een link met de pijlers Wetenschap en Techniek, Kunstzinnige vorming en/of Kansrijke taal. Aan elk thema besteden we acht weken. We doorlopen in die periode een door onszelf ontwikkeld stappenplan. In de teamvergadering brainstormen we eerst met alle collega’s over wat we zouden willen. Dat doen we door middel van de zogenaamde ‘confrontatie’. We brengen het thema tot leven door iedereen te laten proeven, voelen, ruiken en doen. Zo wakkeren we de nieuwsgierigheid aan. De uitkomsten vertalen we vervolgens naar concrete opdrachten voor in de klas.’

Groepsdoorbrekend
‘In de weken die volgen zijn kinderen met zowel hun eigen vragen als leerkrachtgestuurde opdrachten bezig. We werken daarbij in de midden- en bovenbouw groepsdoorbrekend. Tijdens het thema ‘Op zoek naar vroeger’ ontwierp het ene groepje leerlingen bijvoorbeeld een leesplankje met zelfverzonnen woorden en maakten andere kinderen van papier-maché Delfts blauwe producten. Aan het eind van de periode presenteren ze hun opbrengsten en checken wij met het team of de vooraf opgestelde kerndoelen zijn behaald.’

Techniekruimte
‘Omdat we het belangrijk vinden dat leerlingen tijdens deze onderzoekend leren-middagen niet door praktische bezwaren in hun mogelijkheden worden beperkt, hebben we tijdens de verbouwing vijf jaar geleden een eigen technieklokaal ingericht. Daar zijn alle materialen aanwezig om direct met Wetenschap & Techniek aan de slag te gaan. Zo is er een speciaal afzuigsysteem aangebracht zodat kinderen kunnen solderen en er staat zelfs een keramiekoven. Leerlingen hebben laatst nog in grote plastic bakken met zand, legostenen en water huizen en dijken nagebouwd. Het mooiste daaraan is dat ze zelf met dat idee zijn gekomen. Wij als leerkrachten sturen alleen bij waar nodig.’

Out of the box
‘Om niet direct te reageren, een antwoord voor te zeggen of in te springen als je iets fout ziet gaan, moet je als leerkracht out of the box durven te denken. Je gaat namelijk tegen alles in wat je vroeger zelf op school hebt geleerd. Toen ging het om het resultaat, nu staat het proces centraal. Dat is lastig, maar ook leuk. Vooral omdat het zoveel oplevert. Door af en toe een stap terug te doen, worden kinderen zelfstandiger, werken ze meer oplossingsgericht en helpen ze elkaar. En dat zijn precies de 21e eeuwse vaardigheden die voor hen zo belangrijk zijn om onder de knie te krijgen.’

Verdieping
‘Nadat kinderen aan hun eigen leervragen hebben gewerkt, staan hun hersenen open om alles wat ze nog niet over het thema weten te ontvangen. Dat is het moment om als leerkracht verdieping aan te brengen. Laatst had een groepje wekenlang gewerkt aan een windmolen. Toen die eindelijk werkte zoals ze wilden, sprak ik met ze over onder andere windrichting en windkracht. Die informatie beklijft ontzettend goed, omdat het onderwerp leeft.

Maar het mooiste aan onderzoekend leren is dat leerlingen zo gemotiveerd raken door deze manier van werken. Op de middagen dat O&L op het programma staat zie je ze opfleuren. Er ontstaat een twinkeling in hun ogen en ze gaan ervoor. Dat is fantastisch om te zien.’

Tip van Henk voor iedereen die ook met onderzoekend en ontwerpend leren aan de slag wil:
‘De structuur die je normaal in de klas hebt valt tijdens onderzoekend leren weg, en dat is eng. Begin daarom klein. Start bijvoorbeeld met een lesuur zonder dat je hebt uitgedacht wat je precies gaat doen en hoe het eindigt. Stel de kinderen vervolgens een vraag en zie wat daarvan komt. Onthoud daarbij dat je zelf geen antwoorden geeft maar de leerlingen laat ontdekken. Het enige wat jij hoeft te doen is dat te faciliteren. Zo ontstaat vanzelf de behoefte om de week erna weer zo’n uur in te plannen, want zowel jij als de kinderen willen eigenlijk helemaal niet stoppen.’